Marjan Unger Tribute

Vorig jaar overleed sieradenkenner Marjan Unger. Zij was overal waar sieraden waren en ook op de vloer van SIERAAD heeft zij vele voetstappen gezet. De middententoonstelling, in het hart van de beurs, toont dit jaar een speciaal eerbetoon van verschillende bekende sieraadontwerpers aan deze grande dame van het sieraad.

Geen sieraad te min
Als er iemand van sieraden hield, was het kunsthistorica Marjan Unger. Ze was docent, gaf lezingen, schreef vele boeken en artikelen en wist alles van het Nederlandse sieraad in de 20e eeuw. Haar persoonlijke motto daarbij was ‘zonder wrijving geen glans’. Het leuke aan Marjan Unger was dat ze, ondanks haar enorme kennis, oprecht enthousiast en nieuwsgierig bleef. Met haar pretogen en scherpe maar liefdevolle mening, stak ze iedereen aan die haar hoorde vertellen. Reissouvenirs, oude familiepraal, huis-tuin-en-keuken-sieraden, blingbling van modehuizen: geen sieraad was haar te min. Ze zocht steeds dwarsverbanden met andere vakgebieden, van mode tot en met sociologie. Het ging haar niet om de waarde van het materiaal maar om de betekenis voor degene die zich tooide met een sieraad. Ze zette met haar brede blik flink de ramen open en beïnvloedde voor altijd hoe er over sieraden gedacht wordt.

Herinnering in materiaal
Hoe sta je stil bij het gemis aan iemand als Marjan Unger? Goede vriend en modejournalist John de Greef, het Rijksmuseum en de organisatie van SIERAAD Art Fair vonden een wel heel toepasselijke manier. Aan dertien sieraadkunstenaars is gevraagd om een sieraad te tonen dat ze met Marjan Unger verbindt. Daar zitten makers met allerlei achtergronden bij, van generatiegenoten tot voormalig leerlingen. Chequita Nahar maakte voor haar ooit de hanger ‘Cocon tapu’ met elementjes die allemaal iets betekenden voor Marjan. In Suriname is een ‘tapu’ een houdertje voor dingen die de drager kracht kunnen geven. Van Marleen Ramaeckers, een plaatsgenoot uit Bussum, zijn opvallende edelsteensnoeren te zien die Marjan vaak stralend omhad. Sieradenontwerper en galeriehouder Paul Derrez licht zijn bijdrage toe: “De hanger ‘Face’, uit 1994, waarvan ik bij het maken dacht dat die vanwege zijn erotische dubbelzinnigheid vooral gays zou aanspreken, droeg Marjan reizend met de trein, zich bewust van en genietend van de verwarrende aandacht die zij daarmee genereerde. Onlangs maakte ik het collier ‘The Tongue’, met eenzelfde plagerigheid die Marjan zo in mijn werk waardeerde. Ik zie het haar dragen en dat stemt mij vrolijk en droevig tegelijk.” Herinneringen en emoties als weemoed, trots en opgewektheid, zijn vastgelegd in materiaal. Zoals Marjan zelf wist, kunnen sieraden je helpen herdenken en kunnen ze je troost en moed geven.

De 13 kunstenaars:

CHEQUITA NAHAR http://www.chequitanahar.nl

“Speaking with beads” handelt over de liefde voor kralen en vooral voor etnische kralen die  Marjan Unger en Chequita Nahar deelden.  ‘Wij spraken regelmatig over de betekenis en de waarde van de kraal en over het onbegrip ervan. Ze worden vaak niet als een sieraad beschouwd maar als een element of louter versiering. Mij fascineren kralen door hun symbolische waarde en de rol die ze in het verleden hadden in het monetaire systeem, als taal en door hun functie in de maatschappij of bij rituelen. Onze gesprekken over de betekenis en de meerwaarde van kralen, en het sieraad in het algemeen, hebben mijn liefde, nieuwsgierigheid en de noodzaak om dit over te dragen versterkt. “Speaking with beads” is de start van een collectie, waarin ik de intrinsieke waarden, van het medium kraal wil vertalen. Een eerbetoon, samen met stukken die verwijzen naar dierbare of belangrijke momenten waarin Marjan een rol speelde.

BEPPE KESSLER http://www.beppekessler.nl

‘Materiaal is voertuig van mijn gedachten’ schreef Marjan in 1992 over het werk van Beppe Kessler. Het werd ook de titel van een expositie in Galerie RA waar het hierbij geëxposeerde ‘speldenkussen’ te zien was. ‘Marjan was de eerste die een tekening van mij kocht – voor Gerard. Het was een combinatie van borduren en tekenen, met dansende letterachtige lijnen.’ Marjan had een persoonlijke band met Beppe en met haar werk. In 1986 koos Marjan als curator van de openingsexpositie in het vernieuwde Textielmuseum Tilburg ook werk van Beppe Kessler. ‘Ik was met mijn werk niet in een hokje te plaatsen, net zoals Marjan over de grenzen van een vakgebied keek. De “Plastictasjesarmband” is uit datzelfde jaar. Ongrijpbare dingen zijn voor mij inspirerend, verschijnselen die op het grensgebied van weten en zien liggen.  Ook “2019 Fata Morgana” behoort daartoe.’

EVERT NIJLAND https://www.evertnijland.nl/

Evert Nijland leerde Marjan Unger kennen toen hij begin jaren negentig studeerde aan de afdeling Edelsmeden van de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam, waar zij kunstgeschiedenis doceerde. ‘Haar lessen bestreken een veel breder terrein dan het sieraad; ook over textiel, glas, keramiek en mode vertelde ze met passie, humor en deskundigheid.’ ‘In mijn eindexamenjaar steunde ze mijn werk ook al stond ze daarin alleen. Typerend voor Marjan: altijd op de barricaden voor studenten die buiten de boot dreigden te vallen of uitgangspunten hadden die controversieel waren, maar waar zij juist een eigenheid en originaliteit vermoedde, zelfs ver voordat die visie in het gemaakte werk tot uitdrukking kwam.’ ‘Dat vertrouwen zette ze voort door me in 1995 te vragen om een Master te doen aan haar zojuist opgerichte opleiding ‘Vrije Vormgeving’ van het Sandberg Instituut van de Rietveld Academie. De hanger uit de serie Pendants uit 1997 is een voorbeeld uit mijn eindexamen serie van het Sandberg Instituut. Ik zal Marjan altijd dankbaar blijven voor het vertrouwen dat ze in mij en mijn werk stelde.’ ‘Marjan had als kunsthistoricus en sieraaddeskundige een grote liefde voor oude kunst en antieke juwelen en die liefde deelde ik met haar. Collier Rococo uit 2009 is gebaseerd op het 18e eeuwse Meissen-porselein uit Duitsland.’ ‘Marjan vroeg in 2014 als jurylid van het Stokroos stipendium voor hedendaags zilver mij te experimenteren met de combinatie tussen zilver en glas. Daar werkte ik al jaren mee, maar haar vraag maakte mij sterker bewust van die combinatie. Ik liet beide materialen een  directe confrontatie aangaan, dankzij Marjan’s visie.’

FELIEKE VAN DER LEEST http://www.feliekevanderleest.com/

Felieke van der Leest weet dat Marjan Unger de speelsheid, lichte ironie en humor in haar werk zeer waardeerde.  En zij apprecieert op haar beurt Marjan om haar enthousiasme en ruime visie. ‘Haar kunstgeschiedenislessen gingen ook over andere dingen dan je normaal zou verwachten. Zo kregen we eens de opdracht om bonbons te halen bij ambachtelijke bonbonmakerijen. Marjan gaf ons duidelijke instructies welke bonbons het moesten zijn. Tijdens de les was het proeven (die nootmuskaatbonbons waren onverwacht verrukkelijk!) en discussiëren: paste de vorm wel bij de smaak? En de geur, en de kleur?’  Ook het tentoonstellingsdesign van Het Sexmuseum, het Martelmuseum en het Hasjmuseum in Amsterdam werd besproken. ‘Hoe waren de objecten tentoongesteld ? Kwamen inhoud en vormgeving overeen? Had het beter gekund?’

GIJS BAKKER http://www.gijsbakker.com/

Gijs Bakker wil graag met één object, ‘Dew Drop‘, zijn ode brengen aan Marjan Unger. ‘Onze eerste ontmoeting liep via mijn collier ‘Dew Drop’ uit 1982.  De start van een relatie die hij omschrijft als ‘Elkaar uitdagen en confronteren maar met respect voor elkaars standpunten. Het collier ‘Dew Drop‘ kon Marian wel plaatsen omdat het volgens haar met mode te maken had en dat was uiteindelijk toch haar echte achtergrond.’ Het wederzijdse karakter van hun relatie komt ook sterk naar voren in de opdracht die Marjan Unger in september 2004 schreef op het blauwe voorblad van haar forse boekwerk ‘Het Nederlandse Sieraad in de 20ste eeuw’: ‘Voor Gijs, die met zijn eigen werk heeft afgedwongen dat ik 10 jaar aan dit boek heb gewerkt.’

MARIA HEES https://klimt02.net/jewellers/maria-hees

Het design van Maria Hees trok al snel de aandacht van Marjan Unger. ‘Marjan had eerder kennis gemaakt met mijn werk, dan met mij. Zij was in 1978 een van de eersten die mijn tuinslangarmbanden kocht en droeg’. Haar man en letterontwerper Gerard Unger volgde niet lang daarna met de aankoop van Maria’s draadkoffertje. ‘Ik herinner me dat hij blij verrast was toen hij mijn rekening ontving.  Die was opgesteld in zijn lettertype: de Swift. Sindsdien heb ik Marjan en Gerard nog vaak ontmoet, een voorrecht. Marjan is van onschatbare waarde geweest voor de promotie en de waardering van het Nederlandse Sieraad en de Nederlandse Vormgeving, dus ook van mijn werk. Onvergetelijk was de promotie van Marjan waarbij ik aanwezig mocht zijn. Heel bijzonder omdat zij de eerste promovenda was op het gebied van sieraden’.

MARLEEN RAMECKERS http://www.marleenrameckers.nl/

Marleen Rameckers zegt te werken vanuit een zoektocht naar balans in vorm, kleur en textuur, maar vooral sieraden te maken om de drager te complimenteren. Dat pikte Marjan Unger goed op en gaf haar een compliment terug. ‘Ze vond het verfrissend om een ontwerper te ontmoeten die sieraden maakt die “gewoon mooi’ zijn. Toen ik Marjan ontmoette bleek ik niet alleen een vooraanstaand en lopend naslagwerk, maar ook een lieve buurvrouw te hebben ontmoet. In de daarop volgde jaren hebben we een vriendschap ontwikkeld die mij heel dierbaar was, en die zoals het buren betaamt vaak niet over “werk” ging. We hebben lange avonden met haar en Gerard aan tafel gezeten, eindeloos kletsend en luisterend naar hun verhalen over vroeger en soms over de toekomst. Daarnaast heeft Marjan mij, bewust en onbewust, altijd heel erg gesteund en aangemoedigd om de weg te blijven volgen die ik was ingeslagen.’

 

MELVIN ANDERSON https://melvinanderson.com/

Melvin Anderson heeft Marjan Unger leren kennen door zijn man, de bekende mode-illustrator Arie Vervelde, toen zij  beginjaren tachtig betrokken was bij het opzetten van een mode-expositie in het Stedelijk Museum Amsterdam. ‘Marjan vroeg waar ik mee bezig was. Dat was het ontwerpen van dessins. Ze vond ze zo mooi, anders en indrukwekkend dat niet zij niet alleen Arie’s illustraties, maar ook mijn werk selecteerde.’ Melvin switchte later naar werken met glas. ‘Marjan was ook zeer geïnteresseerd in Arie’s curatorschap van mijn glasobjecten in het Glasmuseum Leerdam. Daarom vroeg ik haar de expositie te openen met de gevolmachtigde minister van de Antillen. Zij droeg voor die gelegenheid mijn groene tube ketting, een van mijn eerste uitstapjes naar glasjuwelen. Tijdens een kerstdiner heb ik haar een groene knikker-schakelhalsketting gegeven die is opgenomen in de schenking aan het Rijksmuseum.
Tijdens onze gesprekken hield ze vaak mijn hand vast of kreeg ik een knuffel. Marjan was lief en warm én ze kon scherp oordelen over mijn werk en dat van anderen. Ze wist precies wat ze wel of niet mooi of goed vond.’

MIEKE GROOT http://www.miekegroot.nl/

Mieke Groot kijkt terug op een vriendschap van bijna 40 jaren met Marjan Unger. ‘Naast ons contact op de Rietveld Academie, waren er conferenties, jureringen en nieuwsgierigheid die ons naar verschillende plekken op de wereld brachten. Van Nederland tot Senegal en vele plaatsen daartussen. Intense, vrolijke en leerzame tijden met de nodige hilarische momenten.  De sieradencollectie van Marjan en Gerard heeft een thuis gekregen in het Rijksmuseum. Maar Marjans verzamelwoede beperkte zich zeker niet tot het Nederlands sieraad. Met haar brede interesse plus feilloos gevoel voor kwaliteit verzamelde zij voorwerpen uit verschillende culturen en bracht voorwerpen uit verschillende culturen samen in haar diverse collecties, waarbij ik de passie en liefde voor etnische sieraden met haar deelde. Marjan had zich de kunst van het genieten eigen gemaakt. Of het nu ging over haar gekoesterde collecties, een goeie espresso, een inspirerende tentoonstelling, een bijzonder streng kralen of een heerlijke bonbon. Haar brede glimlach onderstreepte het plezier dat ze aan grote en kleine dingen beleefde. Een levenskunstenaar, die nu en dan haar kralen met mij deelde, maar altijd dat aanstekelijk plezier.

PAUL DERREZ https://www.galerie-ra.nl/nl/paul-derrez

Ontwerper en galeriehouder Paul Derrez noemt Marjan Unger ‘Een fan van mijn werk. Zij kocht het en droeg het met verve. De hanger ‘Face’ uit 1994, waarvan ik bij het maken dacht dat die vanwege zijn erotische dubbelzinnigheid vooral gays zou aanspreken, droeg zij bijvoorbeeld reizend met de trein, zich bewust van en genietend van de verwarrende aandacht die zij daarmee genereerde. Zo ook de ‘Pill-roulette’-broche, uit 2003, refereert aan het gebruik van pillen ter genezing bij ziekte maar ook als partydrug, met het risico ‘out’ te gaan. Over de DOT-broche uit 2014, waarvoor ik in 2015 de Herbert-Hofmann-Prijs kreeg, werd door Marjan lovend geschreven in het boekje over mijn werk uit de periode 1975-2015. Ik ben er heel trots op dat Marjan deze sieraden schonk aan het Rijksmuseum in Amsterdam. Onlangs maakte ik het collier The Tongue, met eenzelfde plagerigheid die Marjan zo in mijn werk waardeerde. Ik zie het haar dragen en dat stemt mij vrolijk en droevig tegelijk.’

RAVAGE @ravageart

De in Frankrijk wonende en werkende heren achter Ravage, Clemens Rameckers en Arnold van Geuns, tonen graag de wederzijdse liefde tussen Marjan Unger en Ravage met de volgende dialoog: Marjan: ‘Hoe vonden jullie mijn proefschrift Nederlands Sieraad?’Ravage: ‘Geweldig natuurlijk! …erg onder de indruk!, maar er mankeren wel érg veel tiara’s en parures in het Nederlandse Sieraad’ Marjan: ‘Dàt kunnen jullie natuurlijk alleen maar aanbrengen!” Dat boekwerk van Marjan kregen ze met de volgende opdracht: ‘Dit boek mag de reden bevatten, waarom jullie in Frankrijk wonen,  maar het bevat evenzeer de reden waarom wij vrienden zijn’

RUUDT PETERS http://www.ruudtpeters.nl

Ruudt Peters memoreert Marjan Unger als een critica en kenner die scherp uit de bocht kon komen. ‘Dan stond ze wat op twee benen te wiebelen met het hoofd naar beneden. En dan kwam er een zeer rake opmerking.’ Over de collectie PASSIO van Ruudt Peters uit 1992 schreef Marjan Unger over de diverse referenties: ‘Neem alleen de namen van de hangers: Helegabalus, Artemis, Melchior, Balthasar, Caspar, Isis…… en Machiavelli. Allemaal namen van historische figuren… en Bijbelse figuren. Flarden van hun geschiedenis komen terug in de herinnering….Het is de maker die betekenis geeft aan de vorm en aan het totaal van de serie.’ En Marjan quote dan de maker, Ruudt Peters: ‘In de titel zit alles waar ik mee bezig ben. Voor mij zit in PASSIO de passie voor het leven, de erotiek en het theater, maar evenzeer de dood, de dramatiek en de stilte. Het meest wezenlijke van het leven is de begrenzing, de dood die waarde geeft aan leven….. Het zijn sieraden, ze zijn bestemd om gedragen te worden, maar met titels als Antinoüs en Ludwig verwijs ik naar de pijn die met schoonheid samengaat. Ze zijn erotisch, maar niet eenduidig. Ze zijn androgyn, bestemd om tussen vrouwenborsten te hangen, maar misstaan niet op een mannenlijf en met de puntige vaasvorm wijs ik naar beneden.’

WILLEM NOYONS http://www.noyons.com/

Willem Noyons is de maker van het unieke gouden M-sieraad dat Marjan vaak en graag droeg en met veel plezier en toewijding over sprak. Willem Noyons creëerde het in samenspraak met Marjans echtgenoot Gerard Unger. ‘Het is gebaseerd op Gerard Ungers laatste digitale font (letter) de Alverata. Het ontwerp voor het font baseerde hij op middeleeuwse inscripties, gehakte letters in steen. Zijn font is vlak, mijn ontwerp, gebaseerd op zijn letter M is driedimensionaal. Het heeft niet alleen een dikte maar ook een v vormige doorsnede. De opwaartse v in mijn ontwerp  is de inwaartse v van de groef van een in steen gehakte letter. De M is in 3d gemodelleerd, geprint en in goud gegoten. Er is ook een grijze variant in metaal geprint. Gerard en ik vonden elkaar in de zorgvuldigheid waarmee we onze ambachten uitoefenen. Wij staan beiden in een lange traditie en vernieuwen. Met gevoel voor humor en een nooit aflatende nieuwsgierigheid.